Işın tipi duman dedektörleri ifade edilirken "lineer" yani Türkçe ifade ile "doğrusal" tanımlaması kullanılır. Bu ifade, ışık hüzmesi olarak da söz edebileceğimiz ışının, üretildikten sonra doğası gereği bir doğrultu ekseninde bulunmasından kaynaklanmaktadır.
Işın tipi duman dedektörleri, ışık hüzmesi üreten bir verici ünite ile ışını alıcı ünite arasında gönderilen ışının kesilme miktarını tespit ederler. Bu kesilme miktarı, kesilmenin yüzde oranına göre belirlenen alarm eşik seviyesine geldiğinde dedektörler alarm durumuna geçerler. Üreticilere ve modellere göre koruma mesafeleri (50m, 100m, 120m, 150m gibi) değişmekle birlikte, uygulamada standartların belirlediği yerleşim kriterleri dikkate alınmaktadır.
Çalışma prensipleri itibariyle temelde iki alt başlık altında incelenirler:
Yansıtmalı ışın tipi duman dedektörleri, verici ve alıcı ünitenin aynı tarafta tek bir ünite üzerinde olduğu tipte dedektörlerdir. Verici tarafından üretilen ışık hüzmesi doğrusal olarak belirli bir mesafede konumlandırmış olan prizmatik yansıtıcıdan (reflektör) yansıyarak geri döner. Geri dönen ışık hüzmesi alıcı üniteye ulaşır. Üretilen ve alıcıya kadar gelen güzergâh üzerinde bulunan ışık hüzmesinin duman tarafından kesilme yüzdesine bağlı olarak alarm üretilir. Yansıtıcı tarafında herhangi bir tesisat ihtiyacı yoktur. Montajı ve tesisatı göreceli olarak daha ekonomik ve daha kolaydır.
Yansıtmalı tipler de kendi aralarında iki kısma ayrılmaktadır;
Standart ışın tipi duman dedektörleri kullanılan mahalde standartlara uygun olarak yerleştirilir ve sabitlenerek montajı yapılır. Monte edildikten sonra ayar somunları ile ışık hüzmesinin doğrultu ayarı yapıldıktan sonra sabitlenirler.
Motorlu yansıtmalı ışın tipi duman dedektörleri ise aynı şekilde sabitlenirler. Ancak motorlu bir mekanizmaları olduğu için ışın doğrultusunda çeşitli nedenlerle kayma olması durumunda kontrol ünitesi kendisini anlık ve otomatik olarak doğru eksene odaklamaktadır.
Alıcı/vericili ışın tipi duman dedektörlerinde çalışma prensibi yansıtmalı olan dedektörlerin prensibine benzer olmakla birlikte temel farklılık verici ve alıcı ünitelerin doğrusal hizada karşılıklı olarak konumlandırılmasıdır. Böylece ışık hüzmesi ilk olarak alıcı ünitenin karşılığındaki verici üniteye ulaştığında doğrulama yapılmış olur ve ışın tekrar alıcı ünitesine kuvvetlendirilerek ulaşır. Hatalı alarm durumlarına karşı direnç sağlanmaktadır. Daha kararlı çalışma ile daha kararlı koruma sağlanmış olmaktadır. Yansıtıcı tarafında da enerji ve izleme için tesisata ihtiyaç bulunmaktadır.
Alıcı/verici tip ışın tipi duman dedektörleri de kendi arasında iki kısıma ayrılmaktadır;
Çift ışınlı (UV/IR) ve çok vericili ünite uygulaması yapabilen yeni nesil ışın tipi duman dedektörleri hatalı alarm durumlarına dirençli olduklarından çok geniş kullanım alanı bulmaktadır. Standart olarak kullanılan ışın kızıl ötesi (IR-Infrared) ışındır. Çift ışınlı tip dedektörlerde hem kızılötesi (IR-Infrared) hem de morötesi (UV-Ultraviolet) ışın kullanılmaktadır.
Aynı zamanda CMOS görüntüleme sensörü de olan bu tip dedektörler CMOS sensörler ile ve UV/IR çift ışını ile özellikle yüksek hacimli alanlarda noktasal ve standart ışın tipi duman dedektörlerine göre çok daha etkili algılama sağlar. CMOS görüntüleme teknolojisi birden fazla alıcının çeşitli açılar ile ortama yerleştirilmesini sağlayarak 3 boyutlu hacimsel koruma sağlarken, binanın hareketlerinden dolayı oluşacak ayar bozukluklarının da önüne geçer. UV/IR çift dalga boylu ışın tipi algılama teknolojisiyle duman ve toz partiküllerini ayırarak hatalı alarm riskini ortadan kaldırır.
